Historia Pragi-Północ:

W rejonie współczesnej Pragi-Północ zlokalizowana była tradycyjna Praga. Nazwa Praga wiązała się z miejscem, na którym stanęła osada. W miejscu tym był wyprażony (spalony) las, dlatego od słowa "prażyć" powstała nazwa Praga.

Najdawniejszą osadą mieszczącą się w tym obszarze Pragi było Targowe Wielkie, którego występowanie stwierdzono w 1113 roku. Osada ta miała istotne znaczenie w przeprawie przez Wisłę. Natomiast w południowej stronie współczesnej Pragi-Północ rozszerzał się Skaryszew, a w północnej części rozwijała się wieś Praga, której funkcjonowanie udokumentowano w 1432 roku. Granica między tymiż dwoma osadami znajdowała się na linii dzisiejszej ulicy Ząbkowskiej.

Praga zwiększała swój obszar błyskawicznie dzięki bliskim otoczeniu Warszawy, co stanowiło także wpływ na przyznanie praw miejskich Pradze (Biskupiej) 10 lutego 1648 przez króla Władysława IV Wazę. Zaraz po tym, podczas bitwy warszawskiej w okresie potopu szwedzkiego Praga została w znacznym poziomie zrujnowana. Następny okres zniszczeń przypadł w czasie wojny północnej, zwłaszcza między 1702 rokiem a 1704 rokiem.

Praga funkcjonowała jako odrębne miasto przez półtora wieku. W XVIII wieku w rejonie współczesnej Pragi-Północ rozwinęły się trzy jurydyki - Skaryszew, Golędzinów oraz Praga, które to w 1791 roku zostały włączone do Warszawy i stały się rzeczywistą jej częścią.

Dalszy wzrost Pragi, która skupiała się zwłaszcza nad Wisłą i w strefach obecnej ulicy Ratuszowej, przystopowała insurekcja kościuszkowska i wykonany 4 listopada 1794 roku przez Rosjan atak, który znany jest w historii jako Rzeź Pragi. Choć Praga była pokryta wieloma okopami i chroniło ją blisko 17 000 żołnierzy, to Rosjanom udało się przerwać je i przystąpić do walk ulicznych, podczas których poległo nawet blisko 20 000 osób oraz zburzonych zostało dużo budynków. Po walce do niewoli wzięto blisko 12 000 żołnierzy. Rezydentów Pragi usiłowali wspierać zarówno pobliscy kościelni, jak i kupcy. Gdy Praga powoli zaczynała się odbudowywać nastały wojny napoleońskie i znaczna ilość praskich zabudowań została zdemontowana na konstrukcję ufortyfikowanego posterunku.

Następny krok w rozkwicie Pragi określa się na lata sześćdziesiąte XIX wieku. W 1864 roku uruchomiono most Kierbedzia scalający Pragę z lewym brzegiem Wisły, przez który w 1866 pojechała pierwotna linia tramwaju konnego. W 1862 roku zbudowano przy obecnej ulicy Wileńskiej Dworzec Petersburski, natomiast w 1866 roku przy dzisiejszej ulicy Kijowskiej Dworzec Terespolski.

Na Pradze powstawało coraz więcej konstrukcji jak cerkiew przy ulicy Zygmuntowskiej. Prócz prawosławia na Pradze pewny procent ludności stanowili Żydzi, a najliczniejsi katolicy musieli użytkować jedną świątynię, kościół Matki Bożej Loretańskiej. W 1901 roku dokończono budowę nowej świątyni dla Pragi, która zajęła jedno spośród ostatnich dostępnych miejsc na budowę, albowiem Praga została opleciona torami kolejowymi oraz licznymi obszarami wojskowymi, zwłaszcza przy ulicy 11 Listopada. Zabudowa wyraźnie gęstniała, a wolnych powierzchni na Pradze brakowało.

W czasie pomiędzy I a II wojną światową wschodnia strona Pragi rozpoczęła zmianę własnego oblicza. Oddano do użytku dwunastohektarowy ogród zoologiczny, jednakże wzrost wciąż był zależny od terenów wojskowych w obszarze ulicy 11 Listopada. Wiele przemian przyniósł rozkwit kolei, dzięki której kształtował się sektor przemysłowy i wznosiły się nowe inwestycje, takie jak Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych czy linia średnicowa.

Kampania Wrześniowa 1939 roku zachowała Pragę, która uniknęła cięższych zniszczeń. Podczas niewoli początkowo proponowano na obszarze współczesnej Pragi-Północ zaprojektowanie Getta, które ostatecznie utworzono na Muranowie. W czasie powstania warszawskiego polskie podziemie zdobyło najistotniejsze pozycje, natomiast w związku z załamaniem walk o mosty powstańcy po paru dniach cofnęli się do konspiracji. Dzięki temuż oraz dzięki wejściu 14 września 1944 roku na Pragę wojsk radzieckich i polskich Praga uniknęła losu i zniszczeń, jakie otrzymała Warszawa lewobrzeżna. Gdy po przeciwnej części Wisły paliło się miasto, na Pradze chwilowe władze polskie organizowały tymczasowe referaty. Wojnę na Pradze przeżyło blisko 150 tysięcy ludzi, co stanowiło realną większość z blisko 180 tysięcy mieszkańców Warszawy na początku 1945 roku.

W 1945 roku Praga została rozdzielona na dwie części, Pragę-Północ i Pragę-Południe. W następnych latach obręb Pragi-Północ był kilkukrotnie zwiększany i ujmowany, aż w pewnym etapie zaliczały się do niej także tereny obecnych dzielnic Białołęki i Targówka, Utratę na wschodzie i Choszczówkę na północy.

Po zakończeniu wojny Praga zwiększała się nierównomiernie. Z jednej części wolne obszary Golędzinowa oraz Nowej Pragi przekazano na budowę nowych osiedli mieszkaniowych, oraz budynków przemysłowych z drugiej części pozostała część dzielnicy się nie rozbudowała. Pojedynczo w wybranych obszarach budowano na wolnej powierzchni osiedla bloków, na przykład Osiedle Szmulowizna czy Osiedle Panieńska. Mimo tego przeważająca ilość kamienic wytrzymała wiele lat.

W 1994 roku osiem dawnych dzielnic Warszawy powiększono do jedenastu gmin warszawskich, a z dzielnicy Praga-Północ odizolowano gminy Warszawa Białołęka i Warszawa Targówek. Pozostały obszar Pragi został przyłączony do gminy Warszawa Centrum jako jej dzielnica.

W 2002 roku wprowadzono nową ustawę o ustroju miasta stołecznego Warszawy i od tej chwili Praga Północ stanowi jedną z osiemnastu dzielnic Warszawy.

Praga Północ zaczęła odczuwać szersze zainteresowanie dopiero na początku XXI wieku, kiery rozpoczęto zmiany tej dzielnicy poprzez inwestycje artystyczne.

 

Historia Osiedla Pelcowizna:

W 1378 roku Golędzinów, który znajduje się w obszarze dzisiejszego osiedla Pelcowizna, uzyskał prawa chełmińskie, a w 1764 roku został nabyty przez Stanisława Augusta Poniatowskiego i stał się podwarszawską jurydyką.

Pelcowizna była ówczesną osadą i dworem, który został założony w 1806 roku przez Józefa Pelca, posiadacza folwarku Golędzinów.

Blisko 1820 roku stanęła na Pelcowiźnie Szosa Modlińska, teraźniejsza ulica Modlińska, a w 1830 roku na Pelcowiźnie istniało trzynaście budynków, w których mieszkali także koloniści holenderscy.

W 1916 roku Pelcowizna należała do gminy Bródno, a od 1 kwietnia 1916 roku po ogłoszeniu rozporządzenia przez generała-gubernatora Hansa Hartwiga Von Beselera została przyłączona do Warszawy.

W 1924 roku Pelcowizna została zintegrowana linią tramwajową z pozostałą częścią Warszawy.

W latach 1937–1939 na obszarze dóbr golędzinowskich stanęła Kolonia Śliwice, która składała się z systemu niewielkich budynków mieszkalnych między obecną ulicą Witkiewicza oraz Jagiellońską.

Po II wojnie światowej w rejonie Pelcowizny zbudowano Fabrykę Samochodów Osobowych (FSO), natomiast sama Pelcowizna została wchłonięta jako osiedle do Dzielnicy Praga-Północ.

 

Historia Osiedla Nowa Praga:

W XVII wieku centrum miasta Praga umiejscowione było w zachodniej stronie dzisiejszego terenu Nowej Pragi. Przy dzisiejszej ulicy Ratuszowej zlokalizowana była kaplica Matki Bożej Loretańskiej z 1643 roku razem z barokowym kościołem i klasztorem bernardynów oraz Ratusz praski. Konstrukcje te były zniszczone podczas Potopu szwedzkiego, następnie rzezi Pragi i wreszcie podczas wojen napoleońskich w 1811 roku. Obiekty oprócz kaplicy Matki Bożej Loretańskiej z 1643 roku, nie przetrwały się do czasów teraźniejszych.

W I połowie XIX wieku na Golędzinowie zbudowano Fort Śliwickiego, dzięki temu mogły być budowane tutaj tylko budynki wojskowe, koszarowe i magazynowe oraz małe domy mieszkalne.

W 1844 roku Józef Noskowski posiadacz folwarku Targówek rozdzielił swoje tereny na kilkanaście osad. Jedną z nich odsprzedał Joachimowi Kurakowskiemu, a następną Ksaweremu Konopackiemu, którego późniejsza praca miała ogromne znacznie dla wyznaczenia Nowej Pragi.

Od II części XIX wieku, po otwarciu Kolei Warszawsko-Petersburskiej w 1862 roku z Dworcem Petersburskim, który zlokalizowany był wtedy przy ulicy Wileńskiej oraz po oddaniu do użytku w 1864 roku Mostu Kierbedzia, cena gruntów na Pradze wyraźnie podskoczyła, dzięki bardzo dobremu znakomitemu połączeniu z centrum Stolicy oraz dzięki połączeniom kolejowym z innymi miastami.

W 1861 roku pomiędzy współczesną aleją Solidarności i 11 Listopada oraz wałem kolejowym do Olszynki Grochowskiej, Ksawery Konopacki, właściciel tego obszaru, rozpoczął podział swoich posiadłości na mniejsze części pod zabudowę kamienic czynszowych i domów mieszkalnych. Był to również czas hossy zakładów przemysłowych, między innymi funkcjonującej w latach 1879–1886 wielkiej Warszawskiej Fabryki Stali, która znajdowała się przy ulicy Stalowej. Zaliczała się ona do jednej z największych w całym Cesarstwie Rosyjskim.

W 1866 roku zaczął kursować pierwszy tramwaj konny na Pragę, a blisko 1900 roku na terenie stalowni stanęły wojskowe warsztaty artyleryjskie. W roku 1901 stanęła przy ulicy Stalowej stacja Kolejki Mareckiej, która łączyła Pragę z Radzyminem. W 1908 roku Nowa Praga oraz Szmulowizna zostały przyłączone do Warszawy, a także zaczął kursować na ulicy Czynszowej, Wileńskiej i Stalowej tramwaj elektryczny.

Niektóre z rozdzielonych gruntów przez Ksawerego Konopackiego została zagarnięta przez Zarząd Wojskowy Okręgu Warszawskiego na zasadzie decyzji rosyjskich władz wojskowych. Granicą, która oddzielała obszar militarny od obszaru cywilnego była ulica 11 Listopada. Do II wojny światowej zachodnie i północne obszary Nowej Pragi od ulicy 11 Listopada oraz na wschód od ulicy Szwedzkiej wykorzystywało wojsko. Była tu między innymi kluczowa zbrojownia wojskowa numer 2.

W okresie międzywojennym na gruntach wykorzystywanych wcześniej przez wojsko carskie założono Park Praski z teatrem letnim przy ulicy Ratuszowej oraz Ogród Zoologiczny.

Między latami 1944 a 1956 w sektorze ulic 11 Listopada oraz Namysłowskiej funkcjonowało więzienie karno-śledcze numer III, popularnie określane "Toledo". Miało opinię jednego z najsurowszych aresztów śledczych UB oraz NKWD. Trafiali tutaj członkowie wojskowego podziemia, NSZ, żołnierze AK oraz działacze innych organizacji młodzieżowych.

W 1950 roku została zamknięta linia tramwajowa na ulicy Konopackiej oraz Wileńskiej, a zamiast tego uruchomiono ją na ulicy 11 Listopada. Natomiast w roku 1974 zamknięto kolejkę Marecką ze względu na spadek zainteresowania przejazdami.

Po wojnie na Nowej Pradze wybudowano osiedla:

  • Osiedle Praga I - potocznie ZOR, zostało zbudowane w latach 1953–1959 w obrębie ulic Ratuszowej, Cyryla i Metodego, Targowej i Jagiellońskiej. Osiedle to zostało opracowane przez Szymona i Helenę Syrkusow.
  • Osiedle Praga II - potocznie Centrum, zostało zbudowane w latach 1948–1952 w obrębie ulic Namysłowskiej, Szanajcy, Placu Hallera, Jagiellońskiej oraz Ratuszowej. Osiedle to zostało opracowane przez architektów J. Kumelowski i J. Gieysztor.
  • Osiedle Praga III - zostało wybudowane przy rondzie Starzyńskiego i opracowane przez architektów - L. Robaczyński, J. Furman, A. Skopiński, J. Czyż. Osiedle zostało wybudowane około 1964 roku.

 

Historia Osiedla Stara Praga:

W 1432 roku pojawiają się pierwsze wzmianki o wsi szlacheckiej, która nosi nazwę Praga.

W latach 1637 do 1647 posiadaczem wielu gruntów praskich był Adam Kazanowski (Praga Magnacka). Poznajemy także wzmianki na temat osady "Targowe" znajdującej się na terenie współczesnej ulicy Targowej.

W roku 1643 Król Władysław IV i jego rodzina sfinansowali kaplicę wzorowaną na Santa Casa w Loreto wraz z ze słynącą łaskami figurą Matki Boskiej Loretańskiej. Współcześnie kaplica zlokalizowana jest w rejonie osiedla Nowa Praga.

W roku 1656 Praga została zniszczona podczas walk ze Szwedami.

W roku 1770 funkcjonuje Golędzinów w obrębie Okopów Lubomirskiego, Praga Książęca i Biskupia oraz Skaryszew.

W roku 1791 Praga na mocy regulacji likwidującej jurydyki zostaje przyłączona do Warszawy. W bieżącym roku powstaje również VII Cyrkuł Praski.

W 1974 roku rozgrywa się walka w obronie Warszawy, nazywane także "Rzeź Pragi".

W latach od 1806 do 1807 zostają zburzone zabudowania pod obwarowania napoleońskie.

W roku 1862 rozpoczyna się budowa dworca kolei Petersburskiej, znanego obecnie pod nazwą dworca Warszawa Wileńska.

W roku 1864 zostaje przekazany do użytku most inżyniera Stanisława Kierbedzia.

W roku 1867 zaczyna się budowa kolei Terespolskiej, współczesnego dworca Warszawa Wschodnia.

W 1869 roku wybudowano cerkiew Św. Marii Magdaleny.

W 1882 roku Praga liczy blisko 16 000 mieszkańców.

W latach od 1888 do 1891 zostaje zbudowany katolicki kościół parafialny Św. Floriana.

W 1899 roku kończy się budowa kolejki wąskotorowej do Marek, w 1900 roku do Jabłonny i Wawra, natomiast w 1907 roku do Radzymina.

W 1908 roku Praga zostaje rozdzielona na cyrkuły - Nowopraski i Staropraski, po wcześniejszym przyłączeniu do Warszawy osad Szmulowizna, Nowa Praga i Kamionek.

W 1916 roku Praga wciąż się rozbudowuje i liczy już około 90 000 mieszkańców.

14 września 1944 roku Praga zostaje wyzwolona.

 

Historia Osiedle Szmulowizna:

Określenie Szmulowizna wywodzi się od posiadacza tych terenów, który miał na imię Szmul (Samuel) Jakubowicz Sonnenberg, zwany Zbytkowerem. Był on żydowskim bankierem, kupcem oraz protegowanym króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, protoplasty rodu Bergsonów. Był uważany za najzamożniejszego Żyda warszawskiego. Dorobek swój zawdzięcza na dostawach dla wojska rosyjskiego. Uciekł na początku powstania kościuszkowskiego. Podczas powstania jego garbarnię oraz młyn na Golędzinowie zdobyły władze powstańcze.

Pierwotnie folwark Zbytkowera określano Bojnówek, z biegiem czasu razem ze wsią oraz karczmą nazwano go Szmulowizna od imienia posiadacza tych terenów. Określenia tego, również w odmianie Szmulowszczyzna stosowano w XIX wieku, można ją zobaczyć na zaborczych mapach z tego czasu. Wykorzystywano także formę nazwy Szmulewizna. Dzisiaj zamiast nazwy Szmulowizna na mapach topograficznych od dłuższego czasu stosuje się skróconą nazwę Szmulki i ta właśnie taka forma znajduje się w oficjalnym Państwowym Rejestrze Nazw Geograficznych.

W XIX wieku Szmulowiznę otoczono z trzech stron torami kolejowymi. W 1862 roku oddano do użytku kolej petersburską od północnej strony, w 1867 roku oddano do użytku kolej terespolską od południowej strony oraz w latach 1875–1877 kolej obwodową, zwaną inaczej nadwiślańską.

W 1877 roku na obszarze Szmulowizny istniało około 100 budynków mieszkalnych, w których mieszkało blisko 1890 mieszkańców. Kształtował się także przemysł, ponieważ w 1897 roku założono Wytwórnie Wódek "Koneser" przy ulicy Ząbkowskiej, a w roku 1902, przy ulicy Siedleckiej późniejszą fabryka Avia 1902 - dzisiaj Fabryka Obrabiarek Precyzyjnych Avia. Szmulowizna została włączona do Warszawy w 1889 roku.

W 1902 roku obszary we wschodniej stronie Szmulowizny kupiło małżeństwo książąt Michał i Maria Radziwiłłowie. Odtąd zaczęto nazywać ten obszar Michałowem na cześć księcia, który był działaczem dobroczynnym, mecenasem kultury i współfundatorem (wraz z żoną) schronisk i szkółek dla biednej młodzieży (wśród nich przytułek Nazaret). Był również współfundatorem Bazyliki Najświętszego Serca Jezusowego. Michał Radziwiłł przez całe swoje życie oddawał się sprawom społecznym, przeznaczając nie tylko pieniądze na działalność filantropijną i kulturalną, ale również swoją energię. Był również członkiem Towarzystwa Zachęty Sztuk Pięknych, redaktorem i wydawcą "Biblioteki Warszawskiej" oraz Prezesem Warszawskiego Towarzystwa Dobroczynności. Przewodniczył także Komitetowi budowy pomnika Adama Mickiewicza.

Określenie Michałów funkcjonowało przede wszystkim w okresie między wojnami. Współczesny końcowy przystanek tramwajowy Kawęczyńska-Bazylika nazywał się w tamtych czasach Kawenczyńska-Michałów. Obręb Michałowa zwiększył się i kończył w granicach parafii Najświętszego Serca Jezusowego, ustanowionej Dekretem erekcyjnym z dnia 25 października 1919 roku. Obszar Michałowa dochodził do dzisiejszej ulicy Markowskiej.

Przed II wojną działało Towarzystwo Przyjaciół Michałowa, które zostało przywrócone w 2008 roku jako Praskie Stowarzyszenie Mieszkańców "Michałów", którego projektem jest także przywrócenie tej tradycyjnej nazwy. W dniu imienin Michała (29 września) obchodzone są przez mieszkańców Dni Michałowa. W 2009 grupa lokatorów osiedla zaczęła zabiegać o wyodrębnienie Michałowa ze Szmulowizny, jako osobnego obszaru MSI.

W czasie międzywojennym przystąpiono do modernizacji wodociągów, kanalizacji, dróg oraz linii tramwajowych. Zbudowano zajezdnię Praga przy ulicy Kawęczyńskiej, którą uroczyście otworzono 1 lutego 1922 roku. W latach 1907 do 1923 wybudowano bazylikę Najświętszego Serca Jezusowego.

W latach 20 XX wieku przygotowano mapę obszaru Bazyliki NSJ, którą określono "Plan Michałowa". O tym, że nazwa Michałów wykorzystywana była bardzo często pokazywać może Dekret księdza Kardynała A. Kakowskiego z 1931 roku ofiarujący parafię z Bazyliką Towarzystwu Salezjańskiemu. Działał także, założony przy Państwowym Monopolu Spirytusowym, hufiec Michałów organizacji młodzieżowej Orląt. Istniał on w latach 30, będąc największym hufcem Orląt z prawej strony Warszawy oraz funkcjonował w konspiracji podczas II wojny światowej.

Po wyzwoleniu Pragi we wrześniu 1944 roku na Szmulowiźnie, uszkodzonej w małym stopniu i zlokalizowanej poza zasięgiem artylerii niemieckiej, gromadziło się życie społeczne i polityczne prawobrzeżnej części Stolicy.

Po wojnie lokale mieszkaniowe opuszczone przez społeczność żydowską zajęła biedna ludność z warszawskich obrzeży, sama Praga, a szczególnie Szmulki, zyskały złą opinię. Budynki przez lata pozbawione dobrej ochrony, dopiero od niedawna odzyskują swój wizerunek, buduje się tu też nowe osiedla mieszkaniowe.

Na początku lat pięćdziesiątych pod kierunkiem architekta Zygmunta Stępińskiego stworzono projekt nowoczesnego osiedla Michałów z monumentalnymi budynkami, okrągłym placem z wysokościowcem i długim rynkiem. W tym osiedlu miało zamieszkać blisko 18 tysięcy mieszkańców. Projektu jednak nie zaczęto realizować.

W okresie PRL, niszcząc wpływy ziemiaństwa oraz Kościoła, propagowano nazwę Szmulowizna. Wbrew temu do dziś przetrwała nazwa kolejowego posterunku odgałęźnego Michałów na linii kolei nadwiślańskiej oraz ulicy Michałowskiej.

Żródła:

  • Wikipedia
  • WarszawaWikia